सामान्यतः मुलगी 'वयात' येते म्हणजे काय हे सर्वांनाच ठाऊक असतं. पण त्यामागचं शास्त्र आणि विज्ञान याची सांगड न घालता आल्यानं आज स्त्रियांच्या मासिक धर्माबद्दल अनेक गैरसमज, न्यूनगंड, अंधश्रद्धा आहेत. ज्याचा त्रास अनेक स्त्रियांनी भोगला आहे. स्त्री-पुरुष समानतेच्या कितीही वल्गना केल्या तरीही "स्त्रीचा जन्म नको" म्हणायची वेळ स्त्रियांवर आणली जाते. आपल्या भारतासारख्या धार्मिक देशात कोणतीही गोष्ट धर्माशी निगडित होते आणि त्याचा मूळ अर्थ बाजूला राहून रूढी, परंपरा जन्माला येतात. यामागे काय तथ्य आहे ? शास्त्र नक्की काय सांगतं ? विज्ञानाचा दृष्टिकोन काय ? हे मुद्दे कुणी विचारात घेत नाही. मलाही एक ज्योतिषी म्हणून अनेकदा असे प्रश्न विचारले जातात. त्यात मासिक पाळीच्या वेळी विधी /पूजा कराव्यात का याबद्दल खूप प्रश्न असतात आणि त्यामागे आपल्या हातून काही पाप घडत नाहीये ना ? ही खरी भीती असते. म्हणूनच ह्या विषयावर काही लिहिण्याचा प्रयत्न करत आहे.
सर्वप्रथम मासिक धर्म म्हणजे काय हे साध्या भाषेत समजून घेऊ. निसर्ग नियमानुसार स्त्रीला आई होण्याचं सौभाग्य लाभलं आहे. स्त्री आणि पुरुष दोघांमध्येही संप्रेरकं (हॉर्मोन) असतात. वयाच्या वेगवेगळ्या टप्प्यावर ही हॉर्मोन्स आपापलं काम करतात आणि स्त्री/पुरुषांमध्ये शारीरिक बदल घडतात. त्यात पुरुषांना दाढी /मिशी येणं, स्त्रियांची मासिक पाळी येणं अशा गोष्टी असतात. एका नवीन जीवाला जन्म द्यायचा तर स्त्री आणि पुरुष बीज यांचं मिलन आवश्यक आहे. पुरुषांच्या वीर्यामध्ये अनेक शुक्राणू असतात. पण स्त्रीच्या अंडाशयातून महिन्यातून साधारणतः एकदाच बीजांड बाहेर पडतं. ते अगदी थोडा काळ स्त्रीच्या शरीरात राहतं. या काळात जर शुक्राणू मुळे फलन झालं तर होणाऱ्या बाळासाठी एक रक्ताचा एक थर तयार होतो. या काळात जर कोणत्याही शुक्राणूनं फलन केलं नाही तर मेंदूपर्यंत संकेत जातो की या बीजांडाचं शरीरातून विसर्जन आवश्यक आहे. मग त्या थरातील पेशींचा रक्तपुरवठा बंद होतो आणि रक्तामार्फत ऑक्सिजन न मिळाल्यानं त्या पेशी मरतात. ५/७ दिवसांच्या काळात ह्या मृत पेशी म्हणजे तो संपूर्ण थर विसर्जित होतो. आणि पुढच्या महिन्यात हेच घडतं. स्त्रीची प्रजनन क्षमता असेपर्यंत हे चक्र सुरु राहतं. हा विज्ञानाचा भाग झाला.
जेव्हा मासिक पाळी आणि देवधर्म याबद्दल काही शंका विचारल्या जातात तेव्हा आपल्या धर्मग्रंथात 'असं' लिहिलं आहे हे ठराविक उत्तर दिलं जातं. पण खरंच असं आहे का? ह्याचं उत्तर शोधायचा प्रयत्न करू. मासिक पाळीच्या वेळी स्त्रीला 'रजस्वला' असं संबोधलं जातं. संस्कृत मध्ये याचा अर्थ आहे जिच्या शरीरातून रज हे नदीसारखं वाहतं आहे ती रजस्वला. रज म्हणजे धुळीचा कण. थोडक्यात मृत पेशी ही मल-मुत्रासारखीच नैसर्गिक घाण असते जी रज म्हणून संबोधली गेली आहे.
मासिक पाळीच्या प्रत्येक दिवशीच्या स्त्रीचं वर्णन "प्रथमेहनि चांडाली द्वितीये ब्रह्मघातिनी, तृतीये रजकी प्रोक्ता चतुर्थेहनि शुद्ध्यति" असं पाराशरस्मृती मध्ये आहे. पाळीच्या पहिल्या दिवशी स्त्रीला 'चांडाली' म्हटलं आहे, जे देवीचं नाव आहे आणि तिच्या रुपावरुन हे रूपकात्मक नाव दिलं आहे. ही खरं तर गुह्य चांडाली देवी असावी. जी 'चंड' वृत्तीची आहे. म्हणजेच आक्रमक स्वभावाची पण गुह्य म्हणजे गुप्तता पाळणारी आहे. तिचे सर्व दागिने काट्यांचे बनलेले आहेत. आणि तिला तिसरा डोळा आहे. तिचा मुकुटही काट्यांचा असून तो पंच प्रेत भैरवाचं प्रतीक आहे. तिचं वक्षस्थळ महाभारतातल्या पूतना मावशीसारखं आहे. तिच्या स्तनाग्रांभोवती विष असल्यानं स्तनाग्र काळपट आहेत. गळ्यात मुंडक्यांची माळ आहे, आणि मागे अग्नि आहे जे तिचं वलय दर्शवतं. हिच चांडाली देवी अवधूत स्थितीमध्ये म्हणजे नग्नावस्थेतही दाखवली आहे. आता या देवीची उपमा किती विचारांती दिली आहे ते पाहू. पाळीच्या पहिल्या दिवशी हॉर्मोन्स आणि इतर बदलांमुळे स्त्रीची चिडचिड स्वाभाविकपणे होते. स्त्री आक्रमकही होते. वक्ष जड किंवा कडक होतात, दुखतात. शरीराचं तापमान वाढतं. मृत पेशी शरीराबाहेर टाकल्या जातात आणि तसं नाही घडलं तर त्यांचं विषच होणार. सतत होणारा रक्तस्त्राव आणि त्यामुळे अनेक नैसर्गिक बंधनं हे स्त्रीला काट्यांसारखंच वाटतं. स्त्रीच्या मानसिकतेचा विचार करता दर महिन्याला हे चक्र असणं आणि नैसर्गिकरित्या आलेली बंधनं यामुळे स्वभावातही चिडचिडेपणा येणं साहजिक आहे. तसंच ही गोष्ट गुप्त ठेवायचाच तिचा प्रयत्न असतो (माझ्या मते जेव्हा पाळीच्या वेळी बाजूला बसणं ही अंधश्रद्धा नव्हती तर शुध्दतेसाठी पाळायची गोष्ट होती, ज्याकडे वाईट दृष्टीनं पाहिलं जात नसे. त्या काळात हे लिहिलं गेलं असल्यानं इथे गुप्तता पाळण्याचे संकेत आहेत).
मासिक पाळीच्या दुसऱ्या दिवशी स्त्रीला 'ब्रह्मघातिनी' म्हणलं आहे. हा शब्द '
बृंहण' वरून आला आहे.
बृंहण म्हणजे पोषण करणे. एखाद्या नवीन जीवाचं पोषण करण्याची संधी असूनही तो जीवाचा उदरातला जन्म / पोषण (गर्भामध्ये) न झाल्यानं ती स्त्री 'ब्रह्मघातिनी' म्हणून संबोधली गेली आहे. अप्रत्यक्षपणे हा निसर्गाचा घात आहे. म्हणजेच गर्भधारणा झाली नाही असा या शब्दाचा सोपा आशय आहे. पण ब्रह्म हा शब्द आल्यानं त्याचे अनेक विपर्यास होऊन स्मृतिकारांना बदनाम केलं गेलं आहे.
मासिक पाळीच्या तिसऱ्या दिवशी स्त्रीला रजकी म्हणजे धोबीण म्हणलं आहे. आता यात कोणत्याही जातीचा संबंध नसून कपडे धुण्याच्या प्रक्रियेशी आहे. शरीर हे वस्त्राप्रमाणे असतं. श्रीमद्भगवद्गीतेतही श्रीकृष्णांनी सांगितलं आहे "वासांसि जीर्णानि यथा विहाय नवानि गृण्हाति नरोपराणि, तथा शरीराणि विहाय जीर्णान्यन्यानि संयाति नवानि देही" म्हणजे जसं मनुष्य जुने कपडे त्यागून नवीन कपडे परिधान करतो तसंच आत्मा जुना देह त्यागून नवीन देह धारण करतो. त्याचाच संदर्भ घेऊन स्त्रीला रजकी म्हटलं आहे. जशी धोबीण कपड्याला लागलेली घाण धुवून टाकते तशीच स्त्री मासिक पाळीच्या वेळी शरीरातील घाण बाहेर फेकते. मुख्य म्हणजे पाळीच्या तिसऱ्या दिवशी बरीचशी घाण निघून गेलेली असल्यानं चौथ्या दिवशी स्त्री शुद्ध होते. म्हणजेच कपडे धुवून होण्याची स्थिती आणि ही स्थिती यांची तुलना होऊ शकते. म्हणून आधीच्या २ दिवसांमध्ये ही उपमा दिली गेली नाही कारण अजून बरीच घाण शरीरात शिल्लक होती. किती विज्ञाननिष्ठ विचार आहे हा? आणि ही अर्थपूर्ण उपमा समजून घेतल्यास अनेक गैरसमज दूर होतील.
मासिक पाळीच्या चौथ्या दिवशी रक्तस्त्राव कमी व्हायला लागतो. त्यादिवशी स्त्री शुद्ध झाली असं स्मृतिकार म्हणतात. आता शुद्ध म्हणजे शरीरातली घाण विसर्जित केल्यानं आलेली शुद्धता. जसं आपण मल - मूत्र विसर्जन केल्यावर तात्पुरते अशुद्ध असतो तशाच अर्थानं मासिक पाळी असताना स्त्री तात्पुरती अशुद्ध असते आणि ते नैसर्गिक असतं. चौथ्या दिवशी स्त्रीला केसही धुवायला सांगतात. कारण पहिल्या तीन दिवसात अशुद्ध रक्ताचा स्पर्श शरीरावर झालेला असतो, केसांतही काही कण गेले असतील त्यामुळे पूर्ण स्वच्छता एव्हढाच उद्देश यामागे असतो. बहुतेक ग्रंथकारांनी चौथ्या दिवशी स्नान हे सूर्योदयानंतर करावं असं म्हटलं आहे. "चतुर्थे दिवसे स्नात्वा भक्त्याऽऽदित्यं समीक्षते" - कात्यायन. इथे कात्यायन म्हणतात सूर्याच्या साक्षीनं चौथ्या दिवशी स्नान करावं. स्मृतिकारांनीही "चतुर्थेऽहनि कुर्वीत स्नानमभ्युदिते रवौ" म्हणजे चौथ्या दिवशी सूर्योदयानंतर स्नान करावं असं लिहिलंय. सूर्यप्रकाश हा अनेक जंतूंचा नाश करतो म्हणून हा दृष्टिकोन आहे. आणि "सूर्योदयात्पूर्वं स्नानाचरणं तु दुराचार एव" म्हणजे सूर्योदयाआधी केलेलं स्नान म्हणजे दुराचार असंही ते म्हणतात. यामागे सूर्योदयाआधी स्नान होऊन काही जंतूंचा संसर्ग होऊ नये, अंधार असल्यानं कुठे पडणं, जनावरांचा त्रास अशा वाईट गोष्टी घडू नयेत हा उद्देश आहे. कारण त्याकाळी न्हाणीघर झोपण्याच्या जागेपासून लांब असे. हे विचार समजून घेतल्यास अनेक गैरसमज दूर होतील.
कात्यायन यांनी मासिक पाळीच्या काळात स्त्रीनं कमी भोजन करावं, हविष्य / गोड / अति तिखट / कडू अन्न खाऊ नये असं लिहिलंय. यामागेही उद्देश वैज्ञानिक आहे. जास्त भोजन करून पोट बिघडणे, किंवा सतत मल / मूत्र विसर्जन करावं लागणं अशा गोष्टी होऊ शकतात. अति तिखट खाल्ल्यानं उष्णता वाढून रक्तस्त्राव वाढू शकतो. अति कडू/ गोड खाऊन पित्त आणि अनेक आरोग्यासंबंधी त्रास होऊ शकतात जे या काळात न झालेले बरे. अशा अनेक गोष्टी आपल्या पूर्वजांनी विचारपूर्वक लिहून ठेवल्या आहेत.
खरं तर आपल्या धर्मात स्त्रीला इतका आदर दिला आहे की पृथ्वी प्रत्येक पावसाळ्यानंतर जणू पुन्हा 'कुमारी' होते (रूपक) तशीच स्त्री देखील बाळाच्या जन्मानंतर कुमारिका होते असं म्हटलं आहे. म्हणजे स्त्रीला संतती जन्मानंतर इतका आदर दिला जातो तिथे मासिक पाळीबद्दल गैरसमज आहेत हे दुर्दैव आहे. हे सर्व हॉर्मोन्स आणि इतर गोष्टींमुळे होणारे बदल फक्त स्त्रियांमध्येच होतात का? तर नाही. पुरुषांमध्येही सर्व प्रकारचे बदल होतात. स्त्रियांची पाळी संपताना त्याला Menopause म्हणतात. हाच Menopause पुरुषांमध्येही येतो. कारण विशिष्ट वयानंतर पुरुषांचाही प्रजोत्पादनाचा काळ संपतो. पण काही नैसर्गिक प्रक्रिया पुरुषांमध्ये उघड उघड दिसत नाहीत. म्हणून स्त्रियांबद्दल असे दृष्टिकोन तयार झाले असावेत. एकूणच आपली समाजव्यवस्था पाहता स्त्रियांना अनेक बंधनं आहेत. त्यात ह्याही बाबतीत बंधनं घातली गेली तर त्या स्त्रीची किती कुचंबणा होईल याचा विचार सगळे पुरुष करत नाहीत. किंबहुना स्त्रियाही करत नाहीत. मासिक पाळी असो वा इतर गोष्टी अनेक तथाकथित नियमांची बंधनं स्त्रियाच स्त्रियांवर लादत असतात. जन्मतःच मुलगा आणि मुलगी असा फरक करण्यापासून अगदी संतती नसणाऱ्या स्त्रीपर्यंत सगळ्या स्त्रियांना यातून जावं लागतं. शिक्षणाचा अभाव असल्यानं आणि शास्त्रोक्त माहिती घेण्याचा कल नसल्यानं अजूनही स्त्री पुरुष समानता कागदावरच आहे.
आता मुद्दा येतो की इतक्या विचारपूर्वक गोष्टी आपल्या पूर्वजांनी लिहूनही आज इतके गैरसमज आणि अंधश्रद्धा का आहेत? याचं पाहिलं कारण म्हणजे आपण पूर्वीच्या आणि आत्ताच्या काळातला फरक लक्षात घेत नाही. जे लिहिलंय ते तंतोतंत पाळलं गेलं पाहिजे असा आपला दृष्टिकोन असतो जो बदलायला आपण तयार नसतो. त्या काळी जे योग्य होतं ते इतक्या वर्षांनी कसं लागू पडेल? हा साधा विचार न करता आपण अनाठायी आग्रह धरत असतो. पूर्वी वीज, विजेची उपकरणं, मोबाईल, टीव्ही, रेडिओ असं काही नव्हतं. आजच्या आणि पूर्वीच्या काळात जमीन आस्मानाचा फरक आहे. जगण्याच्या, शिक्षणाच्या, विवाह संस्थेच्या, अर्थार्जनाच्या सर्वच बाबतीत काळानुसार बदल झाले आहेत. पण हा विचार आपण करत नाही. दुसरं म्हणजे कोणत्याही लिखाणातील रूपक, उपमा समजून 'विवेचन' न करता (शब्दशः) 'भाषांतर' केलं जातं आणि इथेच गोंधळ उडतो. तिसरं कारण म्हणजे एखादा नियम/ पूजेचे विधी/ जप (उच्चार) / ज्योतिषी उपाय सांगितल्यावर ते तर्कनिष्ठ आहेत का याची कधीही विचारणा होत नाही. मूळ संकल्पना समजून घेण्यापेक्षा नियमांकडे जास्त लक्ष दिलं जातं. म्हणजे घोकंपट्टी करून परीक्षा दिल्यासारखंच हे आहे. नियम मोडले तर ते पाप असतं हेच शिकवलं जातं पण कोणत्याही नियमामागे शास्त्र काय आहे याची माहिती कोणालाही सांगायला नको असते, किंबहुना नसतेच. म्हणूनच असे अनेक गैरसमज आणि अंधश्रद्धा यामुळे आपला संपन्न देश आणि धर्म मागे पडतो. अनेक परकीय आक्रमणं ज्यात आपल्या मूळ ग्रंथांची विल्हेवाट लावली गेली, राजकारण, पुरुषी मानसिकता अशा अनेक कारणांमुळे या उपलब्ध ग्रंथांची हवी तशी भाषांतरं केली गेली. स्त्रीप्रधान संस्कृती कडून पुरुष प्रधान संस्कृतीकडे जाताना अनेक अनाकलनीय बदल झाले. या सगळ्याची परिणीती म्हणजे आज उद्भवणारे हे प्रश्न ज्याची सोयीनुसार उत्तरं दिली जातात.
असो मासिक पाळी बद्दल वैज्ञानिक आणि शास्त्रोक्त दृष्टिकोन मी इथे सांगायचा प्रयत्न केला आहे. अर्थात एका लेखात सर्व मुद्दे लिहिणं शक्य नाही. पण प्रमुख मुद्दे मी लिहिले आहेत. मुख्य म्हणजे संपूर्ण जगात मासिक पाळी बद्दल गैरसमज आहेत. केवळ भारतात हे घडतं असं मुळीच नाही पण प्रगत देशात आता काही सुधारणा झाल्या आहेत. पण अजूनही हा विषय म्हणावा तेव्हढा सहजपणे स्वीकारला जात नाहीये. आता मासिक पाळी बद्दल कोणकोणते गैरसमज आहेत? त्याचा उगम काय असेल ? आणि ते गैरसमज दूर करून खरं शास्त्र कसं अवलंबावं ह्या विषयावर पुढील लेखात लिहिणार आहे.
© ह्या लेखाचे संपूर्ण हक्क लेखिकेकडे आहेत. यातील कोणतीही माहिती किंवा संपूर्ण लेख लेखिकेच्या लेखी परवानगीशिवाय कोणत्याही पद्धतीने वापरता येणार नाही याची नोंद घ्यावी. परवानगी हवी असल्यास shivsanchitam@gmail.com. या वर ई-मेल करावी.
===============================================
Generally everybody is aware about the natural changes which occur during the puberty of women. But the lack of scientific knowledge and original scriptures lead to many misconceptions and superstitions adding to the inferiority complex in women. Many women across the world have suffered due to this. The concept of gender equality has sadly become a vaunt and many women are not satisfied with their gender even in today's world. In religious countries like India any incident is immediately linked to the religion. Rather than understanding the real or authentic meaning of anything, many rituals or traditions are forged in the name of 'interpretations'. Nobody is concerned about knowing the facts behind it or what the science / scriptures say about it. As an Vedic Astrologer many people ask me questions about the rituals, religion etc. Many women are curious to know about the religious views on rituals (Puja) or worshipping during menses. But their main concern is the fear which plays on their minds that it is a sin. So I decided to write this article, where I am trying to explain about such superstitions.
First, let's understand the concept of menstruation in simple words. Mother nature has honoured women by giving them the physical ability to become a mother. Both men and women have hormones in the body. At different stages of life, these hormones play their roles and there are numerous physical changes in both men and women, like men growing facial hair and women start menstruating etc. Giving birth to a new life i.e. reproduction needs the fertilization of human egg and sperm. The semen in a human male contains numerous sperms but the female egg is only released once in a month. The egg remains fertile for a very small amount of time. If the implantation occurs during this time period then it establishes the pregnancy. After implantation a thick layer of endometrium is formed to support the life of a baby. If the implantation doesn't occur then the hormonal changes send a signal to the brain that the egg should be discarded. Then the oxygen supply to the epithelial lining is cut off and the cells die. Commonly within 5 / 7 days the whole lining is discarded as menstrual blood. The process repeats every month and continues till the menopause. This was the scientific view, now let's talk about the religious view on menstruation.
When a querent asks about the religious views on menstruation then a standard answer i.e. 'it is written in the sacred texts' is put forward. But is it really written in the sacred books? Let's try and find out the answer. When a woman is menstruating she is called a 'Rajasvala' in sanskrit. This means the one from whose body the Rajas flows like a river. Literally Raj means a dust particle. So the notion actually means that the dead cells (menstrual blood) are like dust particles or discardable material like urine / faeces. The Parashara Smriti has nicely described the state of a menstruating woman on each day of menstruation. Parashara has beautifully painted in words "प्रथमेहनि चांडाली द्वितीये ब्रह्मघातिनी, तृतीये रजकी प्रोक्ता चतुर्थेहनि शुद्ध्यति" (Prathamehni Chandali Dwitiye Brahmaghatini, Tritiye Rajaki Prokta Chaturthehani shudhyati). He calls the woman on her first day of menses as 'Chandali'. The name derives from Goddess Chandali, the Indian deity's form and depiction in the scriptures. I think the deity is actually Guhya Chandali Devi. She is aggressive ('Chand') and forceful and is very secretive (Guhya) in nature. All her ornaments are made of thorns. She has a third eye. Her crown is also made up of thorns and in it is the symbol of the Panch Pret Bhairavas. Her breasts are portrayed like the breasts of demon Putana (from mahabharata). The area surrounding her nipples is dark which signifies poison. She wears the garland of skulls. Behind her there is fire to depict her aura. She is also sometimes portrayed in Avadhuta state (naked). This portrayal of the Goddess is so thoughtfully selected that it startlingly relates to the menstruating woman on her first day. Naturally on the first day of menses the woman becomes aggressive, gets irritated quickly due hormonal and other changes in her body. The breasts become heavy and hard and sometimes painful. The body temperature rises. The dead cells are thrown out of the body, which if not discarded can become toxic. Continuous blood flow and other natural limitations cause the woman to think the whole process is stinging like horns. Just think about it psychologically, the monthly cycle and consequent restrictions can make a woman aggressive or cause irritability. And of course she would like to keep it a secret (As when these texts were written there were no restrictions on women to sit isolated, not at least like today's way).
On the second day of menses the woman is called a 'Brahmaghatini'. This is a tricky word derived from 'Brunhan' which means nourishing. As during ovulation the woman had a chance to fertilize the egg and give birth to a new life and nourish it in the womb, but she did not. So this is indirectly the 'Ghat' or shunning nature. The word 'Brahmaghatini' simply signifies this process of rejecting or avoiding pregnancy. But the use of the word Brahm caused controversy and made these great writers infamous.
On the third day of menses the woman is called 'Rajaki' which literally means washerwoman. Now this again created controversy as this is a caste in India. But here the writer is not talking about the caste but he wants to relate it to the process of washing clothes. In a spiritual context a human body is like garments. Even Lord Shri Krishna says in Shrimad Bhagvad Geeta "वासांसि जीर्णानि यथा विहाय नवानि गृण्हाति नरोपराणि, तथा शरीराणि विहाय जीर्णान्यन्यानि संयाति नवानि देही" which means as a person puts on new garments, giving up old ones, similarly, the
soul accepts new material bodies, giving up the old ones. With this reference the menstruating woman is compared with the washerwoman. As the washerwoman washes the clothes to remove all dirt the same way the menstruating woman removes the dirt from her body. Now why is this simile used for the third day? The reason is on the third day of menses most of the dead cells are already discarded and on the fourth day very little of it or nothing remains. Thus on the third day the state of the menstruation and washed clothes can be compared. But not on the first two days as much of the dead cells are still inside the body. See how scientific it is? And if we understand this thoughtful simile many misunderstandings can be cleared.
On the fourth day of menses the blood flow is significantly reduced. The writers say the woman becomes 'pure' on this day. Now this purity means the clean body after discarding the unwanted material from the body. As we become temporarily 'impure' after urination / defecating, the same way a woman is impure during menstruation and which is very natural. On the fourth day the woman is recommended to wash her hair. This is only and only related to hygiene and nothing else. As during the first three days the menstrual blood and other impurities may have remained in the body including her hair. Most of the writers recommend taking a bath after the sunrise. "चतुर्थे दिवसे स्नात्वा भक्त्याऽऽदित्यं समीक्षते" - Katyayan. Even the writers of Smritis say "चतुर्थेऽहनि कुर्वीत स्नानमभ्युदिते रवौ". which means the bath should not be taken before sunrise. Again it is about hygiene and we all know that the sun rays have a germicidal effect. They say "सूर्योदयात्पूर्वं स्नानाचरणं तु दुराचार एव" which means the bath taken on the fourth day before sunrise is a malpractice. This is only written to make that woman take a bath after sunrise to avoid any infection or any accident in the dark. Probably the bathrooms were away from the bedrooms or a bit isolated at that time so such precautions were recommended. If we can understand the notions and their intentions, it will definitely help to clear our misunderstandings.
Katyayana has mentioned that during menses women should avoid heavy meals / sweets / spicy / bitter foods. Even this comment of his is also from a scientific point of view. Heavy meals can lead to indigestion or stomach problems which might cause excessive urination or defecation. Spicy food may increase the body heat and consequently affect the menstrual flow and too much bitter / sweet food can lead to acidity or other issues. Overall these recommendations by the authors are regarding the health of the menstruating woman and not about blind beliefs or superstitions.
Really speaking Hinduism gives so much respect to the women that there is a notion which says 'As mother Earth becomes a virgin after the monsoon, similarly a woman again becomes a virgin after child birth' It is really sad that the religion with such beautiful thoughts that honour a woman after becoming a mother, has been spoiled in the new era where the women are suffering during their menses. Well, all these hormonal and other changes only occur in women? NO. Males too go through all such changes. When a woman's menses stop she attains a menopause, same way a man after a certain age attains menopause. This is because just like a woman a man also starts losing his reproductivity. The only difference I guess is these changes in men are not so visible as compared to women. This can be one of the reasons why only females are recommended to follow more strict rules than males. Overall our society has put lots of restrictions on women. In addition to it, if a woman has to face the restrictions during menses (i.e. every month), this can be really suffocating. But very few men think about womens' mental health. Rather I would say even women also never come out of their cocoon of religious norms. It may be menses or any other thing, women force the younger women to follow these so called 'rules'. From gender descrimination at birth to sterility at any given point mostly women have to suffer. Sadly due to lack of knowledge and no interest in learning the proper interpretation of sacred texts the gender equality is only on papers.
Now the question arises that our ancestors have thoughtfully and logically written the sacred texts in a very informative way considering the scientific point of view. In spite of this, why do so many misconceptions and superstitions exist in our society ? I think the first reason behind it is that we don't take into account the difference between the times i.e. when these texts were written and today. We are adamant that all the scriptures should be followed 'as it is' and this view should be changed first. We just forget a simple logical thing that the rituals / ways of life applicable in ancient era can't be executed without change in today's world. In earlier days there was no electricity, mobile, tv, radio or any kind of gadgets available. The difference between the two eras is vast. The standard of living, education system, marriage system, earning.... everything has changed with time. But nobody thinks from this perspective. Secondly most of the ancient texts are written in poetic format, thus notions or similes are to be interpreted carefully. Due to our adamant views we try to 'translate' them as it is rather than interpreting them, and this causes confusion. The third reason is whenever a querent is recommended any remedy (Puja / chanting etc) he / she will never ask the authenticity or meaning of the remedy to the authorised person. More attention is given towards the 'rules' rather than the concept. It is just like mugging up and appearing for the exam. The elderly people or authorities just force the new generation to follow the rules strictly or it will be a sin according to them. But they are not keen about teaching the vast knowledge in shastras / scriptures, probably because they themselves don't have it (???). A prosperous country with spiritual and religious richness like India is still 'developing' in today's world and Hinduism still remains behind because of such misunderstandings, lack of proper understanding of our knowledge filled scriptures and superstitions. Due to many attacks and ruling by foreigners, dirty politics and male dominance in our culture, many sacred texts were wrongly or conveniently 'translated' but hardly interpreted. The female dominant society gradually changed to male dominant society with incomprehensible changes. These all events resulted in drastic but tragic changes in our society. The questions which arise today are answered conveniently by the so called authorities.
Well, I have tried to explain the scientific and religious views about menstruation in this article. Of course it is not possible to include all points in a single article, but I have covered the important ones. Another important point is these kind of misconceptions and superstitions about menstruation exist not only in India, but all over the world. It is not only about Indian culture but reality is the developed countries have started improving and having a broader view. Still this topic is not so easily and openly talked about as it should be. Now what are these myths about menstruation all over the world? how they possibly originated? and how to clear the doubts and follow the shastras?. I will write about it in my next article.
© All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, distributed or transmitted in any form without the prior written permission of the writer. For permission requests email to shivsanchitam@gmail.com.
============================================
